ئه‌توانى له‌رێگاى ئیمه‌یڵ و ژماره ته‌له‌فۆنه‌کانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بکه‌یت و راوسه‌رنج وپێشنیارو داواکاریه‌کانى خۆت بخه‌یته‌روو.
07705066052
مرۆڤ یان ماشیین ؟
11/3/2015 7:48:00 PM
جەماوەر نیوز
جه‌ماوه‌رنیوز
پۆڵا سه‌عید
به‌شى دووهه‌م:
یه‌کێک له کێشه‌کانى ترى گفتووگۆى ئه‌م کوڕه، بریتیى بوو له بیرکردنه‌وه‌یه‌کى دیکۆتۆمانه، واتا بیرکردنه‌وه‌یه‌ک که یان له هه‌موودا یان له هیچدا کاتیگۆریى بکرێت، بیرکردنه‌وه‌یه‌ک له ڕه‌ش و سپییدا، بیرکردنه‌وه‌یه‌ک له یان ئه‌وه‌تا و یاندا کاتیگۆریى بکرێت، بیرکردنه‌وه‌یه‌کى دیاده "واته دوانه‌یی". ئه‌م کوڕه که ته‌ماشاى منى ده‌کرد له‌یه‌ککاتدا خاوه‌نى دوو بیرکردنه‌وه بوو، له لایه‌ک من وه‌ک کوردێک ده‌بینێت و ده‌مدوێنێت، له‌لایه‌کى تریشه‌وه خاوه‌نى بیرکردنه‌وه‌ى ئه‌وه‌یه، که بلیتێکى بۆ بکڕم. له‌لایه‌ک له ئێستا و ئالێره‌دایه له شارى فلێنسبورگ، له‌لایه‌کى تریشه‌وه له سوێدنه. واته چ له ئێستادایه و چ له ئاینده‌شدا. کاتێک بلیته‌که‌ى کڕیی، به پێکه‌نینێکه‌وه وتی: له‌وانه‌یه له سوێدن خۆم بشۆم بگه‌ڕێمه‌وه بۆ کوردستان، ئه‌مه‌ش نیشانه‌ى ئه‌وه بوو، که ئه‌م کوڕه له ڕابووردووشدایه. فڕیینى ئه‌م کوڕه وه‌ک مێشى گڵاسه‌که‌ى ڤیتگنشتاین هه‌موو سنوره‌کانى کاتیان تێپه‌ڕاندووه. مێشه‌که له هه‌رکوێیه‌که‌وه هاتبێته ناو ئه‌و گڵاسه‌وه، ئه‌وا لاوازیى وه‌بیرهاتنه‌وه‌ى تووشى کێشه‌ى چوونه ده‌ره‌وه‌ى له گڵاسه‌که‌دا ده‌کات، له ئێستا و ئالێره‌دا له هه‌رکوێیه‌کى گڵاسه‌که‌دا هه‌وڵى چوونه ده‌ره‌وه بدات و سه‌رنه‌که‌وتووبێت، ئه‌وا بیر له ڕێگایه‌کى تر ده‌کاته‌وه و ده‌فڕێت بۆ شوێنێکى تر و له‌وێش تواناى ده‌رچوونى نییه. به‌مشێوه‌یه بۆ هه‌ر شوێنێک ده‌فڕێت خاوه‌نى بیرکردنه‌وه‌یه‌که، به‌ڵام هه‌مانکاتیش بیر له شوێنى ئاینده ده‌کاته‌وه به ئه‌گه‌ره‌کانى سه‌رنه‌که‌وتنی. ئامانجیش لێره‌دا گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ ڕابوورد، بۆ ئه‌و شوێنه‌ى لێوه‌ى هاتووه.
ڤیتگنشتاین له مێشى که‌مۆڵه‌که‌یدا گرنگییه‌کى گه‌وره‌ى به لۆگیک له په‌یڤدا داوه، به‌بێ گوێپێدانه بوونیه‌تى مرۆڤ له ڕووه بیۆلۆگیی، نۆیرۆلۆگیى و ده‌روونییه‌که‌یه‌وه. لۆگیک به ته‌نها به‌س نییه بۆ قسه‌کردن، ڤیتگنشتاین زمانى لۆگیک ئاسان وه‌ک په‌یژه‌یه‌ک به‌کاردێنێت و ده‌ڵێ، که چوویته سه‌ره‌وه ئیتر په‌یژه‌که‌ت فڕێبده و چیتر پێویستت نییه. به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ى بزانین زمانى لۆگیک چییه، پێویسته بزانین، که مرۆڤ چلۆن ده‌توانێت قسه بکات، چ ئۆرگانێک له جه‌سته‌ماندا په‌یوه‌ندییداره به قسه‌کردنه‌وه و چ ئۆرگانێک له مێشکماندا به‌رپرسه له قسه‌کردن؟ ماشینێک خاوه‌نى یه‌که‌یه‌کى ده‌روونیى نییه، هه‌ربۆیه نه ده‌توانیت کاربکه‌یته سه‌رى له ڕێگاى هه‌سته‌وه، نه ئه‌ویش هه‌ستت پێده‌کات. ئه‌م پرۆسه‌یه‌ش به ئیمپاتیى دروست ده‌بێت. واتا بۆ ئه‌وه‌ى وه‌ک مرۆڤ بدوێین نه‌ک وه‌ک ماشین پێویسته خاوه‌نى ئیمپاتیى بین. ماشینێک خاوه‌نى زمانى لۆگیکه واته پێویستى به تواناى ناسینه‌وه و ئه‌نالیزه‌کردن نییه. ئه‌و ته‌نها ئه‌نالیزه‌ى ئه‌و ئۆبیه‌کتانه ده‌کات و ده‌یانناسێته‌وه، که پرۆگرام کراوه بۆی. بۆ نموونه ناسینه‌وه‌ى پاره‌ى ئۆرگیناڵ له ڕێگاى داتاى پاره‌کانه‌وه. به‌ڵام مرۆڤێک ده‌توانێت له ڕێگاى ئیمپاتییه‌وه هه‌ست به‌وه بکات، که مرۆڤێکى تر چه‌ند خه‌مباره و دڵته‌نگه، چه‌ند دڵخۆش و به ئاره‌زووه ...هتد.
له لاى چه‌پى مێشکى مرۆڤدا، سه‌نته‌رى زمان هه‌یه، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ى مرۆڤ، که بتوانێت قسه بکات، ئه‌م سه‌نته‌ره به ته‌نها به‌س نییه، به‌ڵکوو کۆمه‌ڵێک یه‌که‌ى تر له ئۆرگانه‌کانى له‌شى مرۆڤدا پێویسته کاربکه‌ن. قسه‌کردن پێویستى به سیستێمى سه‌نته‌رى نێرف و سیستێمى پێریفێرییه. بۆ نموونه سیستێمى زێنزۆمۆتۆریک پێویسته سیگناڵ بنێرێت بۆ سیستێمى سه‌نته‌رى نێرف له مێشکدا و بگاته سه‌نته‌رى قسه‌کردن، ئه‌وسا له‌وێدا کار له سیگناڵه‌کاندا بکرێت و بنێردرێته‌وه بۆ بۆ سیستێمى مۆتۆریک، بۆ نموونه زمان و جوڵه‌کانی، ده‌م و جوڵه‌کانی، جوڵه‌کانى ده‌ست له‌کاتى قسه‌کردندا، جوڵه‌کانى چاو و پرژانگ له‌کاتى قسه‌کردندا. به‌ڵام بۆئه‌وه‌ى سیستێمى زێنزۆمۆتۆریک بتوانێت سیگناڵ بنێرێت، پێویسته سێله‌کانى سانسه وه‌ک گوێ، بینین، هه‌ستکردن، تامکردن، بۆنکردن و بالانس کار بکه‌ن و تواناى ناردنى سیگناڵیان هه‌بێت. هه‌ربۆیه به بینینى ئۆبیه‌کتێکى جوان یان ناشیریین خێرا ده‌دوێین و ده‌ڵێین: ئاى که جوانه، ئاى که ناشیریینه. من به چاوى خۆم بینیم، من نازانم هیچم نه‌دیوه ...هتد.
هه‌ربۆیه لۆگیک نییه، که کوێرێک شایه‌تحاڵى دزییه‌ک بێت، که‌ڕێک شایه‌تحاڵیى به‌ڵێنێکى تیۆریى بێت. فیلمى دوانزده سوێندخۆره‌که قسه له‌سه‌ر ئه‌م ڕاستییانه ده‌کات له ناسینه‌وه‌ى ڕاستییدا. سه‌نته‌رى زمان له مێشکى مرۆڤدا به هاوکارى سه‌نته‌رى هه‌ست و قسه‌کردن کارده‌کات.
له سیستێمى پێریفێریدا دوو فونکسیۆن هه‌یه، که یه‌کیان به سیستێمى سیمپاتیک ناوده‌برێت و ئه‌و تریان به سیستێمى پاراسیمپاتیک ناوده‌برێت. سه‌نته‌رى سیمپاتیک له قه‌یراندا له کریزه‌دا کارده‌کات و سیگناڵ ده‌نێرێت بۆ سیستێمى سه‌نته‌رى نێرف، بۆ نموونه له‌کاتى فڕێدانى پاشه‌رۆکدا، له‌کاتى هه‌بوونى ئازاردا (تێبینیی: له ئازاردا ڤیتگنشتاین لۆگیکانه بیرده‌کاته‌وه و ده‌ڵێ: ئازار زمانێکى تایبه‌ته ته‌نها ئازار چه‌شتوو خۆى له خۆى تێده‌گات، ئێمه ته‌نها ده‌زانین، که وشه‌ى ئازار باس له باروودۆخێکى هه‌ستیى ناخۆش ده‌کات. ئه‌مه ڕاسته چونکه ددان ئێشه، سه‌رئێشه، سک ئێشه‌ى من هه‌رگیز هى تۆ نییه، به‌ڵکوو هه‌ریه‌که‌مان به‌شێوه‌یه‌ک هه‌ستیپێده‌که‌ین. ئازاره ڕۆحییه‌کان یه‌کێکه له کێشه گه‌وره‌کانى لۆگیک، چونکه لۆگیک هه‌رگیز پێیناگات و تێیناگات، کاتێکیش لۆگیک ده‌یه‌وێت بدوێت، ئه‌وا ته‌نها ده‌ڵێ: تێده‌گه‌م، که ئه‌مه بۆ خۆى درۆیه‌کى ڕووته، چونکه ماشینێک هه‌رگیز ناتوانێت له تۆ تێبگات، که چه‌ند خه‌مباریت.). سه‌نته‌رى پاراسیمپاتیکیش له‌کاتى ئارامیى جه‌سته‌دا کارده‌کات، بۆ نموونه مرۆڤ، که خه‌و ده‌بینێت، که به‌ده‌م خه‌وه‌وه قسه ده‌کات.
ئه‌م کورته‌یه‌م لێره‌دا بۆیه باسکرد، هه‌تاوه‌کوو له ڕێگایه‌وه ئاشناى ئه‌وه بین، که پرۆسه‌ى قسه‌کردن چلۆن ڕووده‌دات. زیانگه‌یاندن به هه‌ر سیستێمێک له مێشکدا ده‌بێته هۆى زیانگه‌یاندن به قسه‌کردن، زیانگه‌یاندن به لۆگیک، زیانگه‌یاندن به ناسینه‌وه ...هتد. بۆ نموونه مرۆڤێکى دێمێنس کاتێک ده‌چێته شوێنێکه‌وه وه‌ک مێشى ناو گڵاسه‌که ڕێگاى گه‌ڕانه‌وه‌ى نادۆزێته‌وه. له‌گه‌ڵ مرۆڤێکى وه‌هادا به لۆگیک ناتوانرێت قسه بکرێت، به‌ڵکوو ته‌نها به هه‌ست و زمانى جه‌سته.
ته‌ماشاکردنى ئه‌م کوڕه، ته‌ماشاکردنێکى به‌تاڵ بوو، من چه‌ند هه‌وڵمده‌دا پێیبگه‌م، به‌ڵام سه‌رنه‌که‌وتوو بووم، پێکه‌نینه‌کانى ئه‌م کوڕه ناوه‌ڕۆکێکى به‌تاڵیان هه‌بوو. ئه‌وه‌ى کوڕه‌که له فه‌نتازیاى خۆیدا بیرى لێده‌کرده‌وه و پراکتیزه‌ى ده‌کرد، ڕیالیتێت بوو. واتا ڕیالیتێت بۆ ئه‌و بوونى نه‌بوو، فه‌نتازیا بۆ ئه‌و بوونى نه‌بوو. بۆ نموونه ماشینێک دانراوه بلیت ده‌فرۆشێت، پێویسته دوو سه‌د و نه‌وه‌ت و هه‌شت ئۆیرۆى تێبکه‌یت هه‌تا بلیتێک وه‌ربگریت، ئه‌مه ڕیالیتێته، به‌ڵام بۆ ئه‌م کوڕه نه‌خێر. کوڕه‌که بیرى له شتێک ده‌کرده‌وه، فه‌نتازیاکه‌ى خۆى پراکتیزه ده‌کرد، بۆ ئه‌و فه‌نتازیاکانى ڕیاڵ بوون. بۆ نموونه له‌و کوردانه‌ى ترى ناو گرووپه‌که بیست ئۆیرۆ و ده ئۆیرۆى وه‌رده‌گرت و پاره‌که‌ى زیادى ده‌کرد، ده‌شێت بۆ سبه‌ى نه‌زانێت، که پاره‌ى له کێ وه‌رگرتووه، یان کێ پاره‌ى داوه‌تێ، به‌مشێوه‌یه، یارمه‌تییه‌کانیان ده‌چێته خانه‌ى گرنگیى پێنه‌دان و سووپاس نه‌کردنه‌وه. ئه‌م مامه‌ڵه‌یه ڕه‌گه‌که‌ى له پێشینه‌ى منداڵیدایه. له قۆناغى یه‌که‌مدا، له پێشینه‌ى منداڵییدا، ڕیالیتێت بۆ منداڵه‌که بوونى نامێنێت. به‌م دۆخه ده‌گووترێت "ئالس ئۆب مۆدوس، یاخوود مێنتالیزیرن". له قۆناغى دووهه‌مدا، منداڵه‌که چیدى منداڵ نییه، به‌ڵکوو گه‌وره بووه و مرۆڤێکى پێگه‌یشتووه، ئه‌وه‌ى بیرى لێده‌کاته‌وه پراکتیزه‌ى ده‌کات و ده‌بێته ڕیالیتێت. به‌م دۆخه ده‌گووترێت ئه‌کویڤالێنسى ده‌روونیی.
هه‌ندێک مرۆڤ که ئێستا مرۆڤى گه‌ییوون و له ته‌مه‌نێکى گه‌وره‌دان، ئه‌وه‌ى وه‌ک فه‌نتازیى بیرى لێده‌که‌نه‌وه، پراکتیزه‌ى ده‌که‌ن و ده‌بێته ڕیالیتێت. بۆ نموونه مرۆڤێکى ئاوها کاتێک له مرۆڤێکى تر تووڕه ده‌بێت و له تووڕه‌ییدا فه‌نتازیى به تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌وه ده‌کات، ئه‌وه‌ى به فه‌نتازیى بیرى لێکردۆته‌وه ده‌یکاته ڕیاڵ و پراکتیزه‌ى ده‌کات، به‌مشێوه‌یه شتێک نامێنێت به ناوى فه‌نتازیاوه بۆ ئه‌و، چونکه بیرلێکراوه‌کان پراکتیزه ده‌کرێن. یه‌کێک له کێشه گه‌وره‌کانى کۆمه‌ڵگاى کوردیى ئه‌م باروودۆخه‌یه، که سنورى نێوان ڕیالیتێت و فه‌نتازیاى تاکى کورد هه‌ڵگیراوه.
به‌شێکى گه‌وره‌ى تاکى کورد بێجگه‌له‌وه‌ى وه‌ک بۆرده‌ڵاینێک ئیمڕۆ ده‌کاته فریشته و سوورپه‌رمان و سبه‌ینێش دێمۆنیزیره‌ت ده‌کات، به شه‌یتان و دێوت ده‌کات، ئیمڕۆ خۆشیده‌وێیت و سبه‌ى ڕقى لێته، به‌ڵام هه‌مانکاتیش ئه‌وه‌ى له فه‌نتازیایدا بوونى هه‌یه، هه‌مانکاتیش ڕیاڵه، چونکه پراکتیزه‌ى ده‌کات. سیاسییه‌کان با باوه‌ش به‌یه‌کترییشدا بکه‌ن، به‌ڵام له دوورکه‌وتنه‌وه‌شیاندا زیان به‌یه‌کتریى ده‌گه‌یه‌نن، ده‌شێت بۆ هه‌ندێک که‌س ئه‌م مامه‌ڵه‌یه، مامه‌ڵه‌یه‌کى ده‌بڵ مۆڕاڵ بێت، به‌ڵام هێنده‌ى نه‌خۆشییه، به چاره‌کى ئه‌وه په‌یوه‌ندیى به مۆڕاڵه‌وه نییه.
درێژه‌ى هه‌یه ....
وتار
-
ڕه‌وشى ڕۆژنامه‌نوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
ره‌گه‌ز گۆڕین کارێکى قێزه‌وه‌ن و شووره‌ییه
29.01.2024 -
سوکایه‌تى و بێڕێزى له‌پاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ
-
پارتی و یه‌كێتی له سه‌ر دوو وه‌زاره‌ت ڕێكنه‌كه‌وتوون
27.10.2022
-
دوورخستنەوەی سەرۆککۆماری پێشووی چین ئاشكرا ده‌كرێت
23.10.2022
-
له كفری پارتی سۆسیال دیموكرات خولێكی تۆپی پێ ده‌كاته‌وه
22.10.2022
-
پارتی سۆسیال دیموكرات گۆڕانكاری ئه‌نجامده‌دات
23.02.2023