ئه‌توانى له‌رێگاى ئیمه‌یڵ و ژماره ته‌له‌فۆنه‌کانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بکه‌یت و راوسه‌رنج وپێشنیارو داواکاریه‌کانى خۆت بخه‌یته‌روو.
07705066052
چەند په‌یڤێك دەربارەی ئازایەتی و قارەمانێتی کورد
15.04.2020
ماستەر لە پەیوەندیە نێودەوڵەتییەکان
بۆ هه‌موو تاکێکی ئێمه ڕوونه که کورد کێیه و پێویست به نووسین و به‌ڵگه هێنانه‌وه ناکات ده‌رباره‌یان، به‌ڵام ئه‌وه‌ی وای لێکردم ده‌ست بده‌مه وه‌ها بابه‌تێک کاڵبوونه‌وه‌ی هه‌ستی نیشتمانی به‌شێکی زۆر له کۆمه‌ڵگای کورده‌واری ئێمه‌یه که لە ڕاستیدا هۆکارێکی گەورەی ئەم کاڵبوەنەوەیە ئه‌م بارودۆخه سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییە نه‌خوازراوه‌ی ئه‌مڕۆیە کە کوردستانەکەمانی تێوه‌گلاوه جگە لە چارەسەر نەکردنی ئەم بارودۆخە، بۆیە ئەمانە وایانلێکردم شتێک بنووسم لەمەڕ خۆمان تا دووبارە بیر خۆمانی بێنیەوە کە ئێمە کێین؟
ده‌رباره به ئازایه‌تی و ناوبانگی کورد و پێگه‌ی ئه‌م گه‌له له جیهاندا حه‌زده‌که‌م به‌وه ده‌ست پێبکه‌م که شه‌خصی خۆم ئه‌زموونم کردووه‌و خۆم له دوونیای واقیعدا بینیومه‌و بیستوومه‌و گه‌واهیده‌ریم. چەند ساڵێک له فه‌ره‌نسا له یه‌کێک له شه‌قامه‌کانی پاریس که بۆمه‌به‌ستی خوێندن له‌وێ بووم، چاوم به چه‌ند گه‌نجێکی وڵاتی ناوبراو که‌وت که هه‌رئه‌وه‌نده زانیان کوردم و هاوڵاتی ئه‌م نیشتمانه‌م که هێزه‌کانیان به‌رگری نه‌ک له نێشتمانی خۆیان به‌ڵکو له ئه‌و‌روپاش ده‌که‌ن، به‌راده‌ی پێویست دڵیان خۆش بوو، وتیان ئێمه شانازی به ئێوه ده‌که‌ین وه ئێوه ئازان و شایانی هه‌موو شتێکن. دوو سالێش لەمەوبەر له شاری میلانۆی ایگالیا که دیسان به مه‌به‌ستی خوێندن له‌وێ بووم، چاوم به‌زۆرێک له گه‌نج و ته‌نانه‌ت پیاوی به‌ته‌مه‌ن که‌وتووه‌و رێزو خۆشه‌ویستی زۆریان بۆ کورد نیشان داوه. ئه‌وروپا به‌گشتی و ئيتالیا به‌تایبه‌تی رێز خۆشه‌ویستی و پیزانینی زۆریان بۆ گه‌لی کورد و ئازایه‌تی و بوێریان هه‌یه، ئه‌مه وته‌ی خۆیانه که راسته‌وخۆ به‌منیان ووتوه. تادوێنێ ناوی کوردستان نامۆ بوو به‌لای رۆژئاواوه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ که لە ئەوروپا دەڵێی خه‌ڵکی کوردستانم پێویست ناکات لێت بپرسن که کوردستان له‌کوێیه!
به‌ڵێ ئه‌مڕۆ باس و ئازایەتی و چاونەترسی کوردەکان لاپەرەی زۆربەی میدیا جیهانییەکانی لە کاتی شەڕی داعشد داپۆشی، بەڕادەیەک کە ئەمە لە وتەی زۆربەی سەرکردەکانی جیهانیش ڕەنگی دایەوە. ئازایەتی ئەمانە بەرادەیەک بوو کە متمانەی ئەمریکا و زلهێزانی جیهانی لە ماوەیەکی کەمدا وەرگرت بە شێوەیەک کە وڵاتانی کەنداویش ئەمەیان پێشبینی نەکردبوو. لە ڕاستیدا کورد هەر لەسەرەتاوە ولە ڕەگەوە گەلێکی قارەمان و چاو نەترس و دلێر بووه. ئەوەتا جین باپتیست تاڤیرنەر (١٦٠٥-١٦٨٩)، کە بازرگانێکی ئەروپی بوو گەشتی بۆ تورکیا و ئێران و هیندستان کردووە و بە زۆربەی خاکی کورسستاندا گەڕاوە، لەمەر باس و خواسی کورداندا دەدوێ و دەڵێ: کوردەکان هەر بەسروشت ئاشق بە ئازادی و هەڵوەدای سەربەخۆیین. گەلێکی کارامە و ئیشکەرن. "وە ده‌زانن کار و باری خۆیان چۆن هەڵسوڕێنن و زیان وقازانج ورد لێک بدەنەوە".(شوکور موستەفا، لە تورکییەوە، کورد و کورستان). جگە لەوانەش باس و خواسی ئازایەتی و چاونەترسی کوردان بەوەندە کۆتایی نایە. تەیموور لەنگیش کە خۆی بە نەوەی جەنگیزخان ناساندووە و کەسێکی تابڵێی دڵڕەق و خوێن ڕێژ بووە و ئەوەی سۆز و بەزەیی بێت لە ناخی ئەم کەسەدا نەبووە، لە کتێبەکەیدا دەنوسێ کاتێک کە لە ناوچەی قووچان لە ڕۆژهەڵاتی کورستان بووم چاوم بە خەڵکانێک کەوت کە نە بە فارسی قسەیان دەکرد نە بە تورکی. دەڵێ لە زمانی ئەوان تێنەدەگەیشتم، تا دواتر زانیم که ئەمانه کوردن. وە دەشڵی، من سەرم سورما کاتێک کە ئەم گەله جاونەترسانە سەیریان دەکردم. ئەمانە هیچ ترسێکیان لەمن نەبوو. وه زیاتریش له‌مه‌ر ئه‌م گه‌له ده‌نووسێ و دەڵێ: ئازایه‌تی و بوێری ئه‌مانه، وایان لێکردم کە داوایان لێبکه‌م بێنە ناو سوپاکەمەوە، بەڵام ئەوان وتیان ئێمە پێویستمان بە وە نییە کە بێینە سوپاکەتەوە بەڵکو ئێمە خۆمان کارو باری خۆمان ڕادەپەرێنین و ئەمانەوێ سەربەخۆ بین.! هه‌ڵبه‌ت بوون به‌به‌شێک له سوپای ته‌یمور له‌م کاته‌دا شانازی بووه‌و هه‌موو که‌سێک نه‌یتوانیوه بچێته ناو سوپاکه‌یه‌وه، ته‌موور له‌نگ خۆشی دێژێ که زۆری پێسه‌یربوو کورده‌کان ڕه‌تی چونه ناوه‌وه‌ی سوپاکه‌یان کردووه‌ته‌وه. بۆیه لێرەدا ئەمە دەردەکەوێ کە کورد هەمیشە گەلێک بووە، کە چاو نەترس، ئازا، وە ئاشق بەسەربەخۆیی بوون و نەشیانویستووە لە ژێر باڵی هیچ هێزێکی بێگانه‌دا بن ئه‌گه‌رچی شانازیش بێت.
یەکێکی تر لەمانەی کە بوو بە باس و هێدلاینی هه‌ندێک له پڕبینه‌ترین میدیا و ڕۆژنامه‌کان، ئازایەتی پێشمەرگە بوو لە ڕووبەروبەنەوەی گروپی تیرۆرستانی داعش. ئازایاتی هێزی پێشمەرگە وەکوو تاکە هێز لەسەر ئەم زەمینە کە توانی ڕوبەروی داعش بێتەوە بۆ هەموو دونیای سەلماند کە کوردەکان کێن؟ لەڕاستیشدا بینیمان و شایه‌تی ئه‌وه‌شین که باراک ئوباما و سیناتۆرە ئەمریکییەکان ڕایانگه‌یاند که ئەوە ئازایەتی هێزی پێشمەرگە بوو متمانەی پێدایین هاریکاری لۆجیستی و سه‌ربازیان بکه‌ین و ئاراسته‌ی پێشکه‌وتوترین فرۆکه‌کانمان ڕوه‌و باشوری کوردستان بکه‌ین. جگە لەوانە ئێمە وەکوو هەموو تاکێکی کورد دەبێت هەست بەمە بکەین کە ئاخۆ بۆچی بۆماوەی شەش مانگ حکومەتی عێراق داوای هاوکاری سەربازی لە ئەمریکا کرد,بەڵام هیچ گوێیان پینەدرا کەچی لەماوەی ٢٤ کاتژمێردا لەسەر داوای حکومەتی هەرێمی کوردستان، فرۆکەکانی ئەمریکا هاتن بەرەو کورستان و شان بەشانی هێزه کوردیه‌کان ڕوبەروی گروپە تیرۆرستیەکان بوونەوە. ئەمە جگە لە ئازایەتی و قارەمانی و چاونەترسی نەتەوەی کورد هیچی تر نییە. جگە لەهەموو ئەمانە، هێزی ئەمڕۆی پێشمه‌رگه‌ی کۆڵنەدەری کوردستان هەر ئەم هێزەیە کە به درێژایی سه‌ده‌ی بیسته‌می ڕابردوو، شۆرشی دژی حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی عێراق به‌رده‌وام بووه‌و تا ئه‌مڕۆش جگه له خه‌باتی به‌رده‌وامی دژی سه‌دام حوسین و دواتر کۆتایی هێنانی، دژی قاعیده‌و ئه‌مڕۆش دژی داعش.
به‌دیدی من، ئه‌گه‌ر چی کوردستان له‌ئه‌زمه‌یه‌کی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایتەیدایە, به‌ڵام ناکرێت ئه‌مانه ببنه هۆی کاڵبوونه‌وه‌ی هه‌ستی نیشتمانیمان، چونکه ئه‌م گیر و گرفتانه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که کاریگه‌ری زۆری بۆ هه‌موو چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگه هه‌بووه‌و هه‌یه, به‌ڵام کاتین و چاره‌سه‌ریان مه‌حاڵ نییه. ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه ئه‌وه‌یه که ئێمه چ ده‌چێنین بۆ داهاتوی کوردستانه‌که‌مان و چیمان له‌سه‌ره وه‌کو ئه‌رکه نیشتمانییه‌کان، خۆمان و ڕەچەڵەک کلوتری خۆمان بیر بێت کە ئەمانەن نه‌مر و هەمیشەیی و ئەبەدین.
بۆ هه‌موو تاکێکی ئێمه ڕوونه که کورد کێیه و پێویست به نووسین و به‌ڵگه هێنانه‌وه ناکات ده‌رباره‌یان، به‌ڵام ئه‌وه‌ی وای لێکردم ده‌ست بده‌مه وه‌ها بابه‌تێک کاڵبوونه‌وه‌ی هه‌ستی نیشتمانی به‌شێکی زۆر له کۆمه‌ڵگای کورده‌واری ئێمه‌یه که لە ڕاستیدا هۆکارێکی گەورەی ئەم کاڵبوەنەوەیە ئه‌م بارودۆخه سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییە نه‌خوازراوه‌ی ئه‌مڕۆیە کە کوردستانەکەمانی تێوه‌گلاوه جگە لە چارەسەر نەکردنی ئەم بارودۆخە، بۆیە ئەمانە وایانلێکردم شتێک بنووسم لەمەڕ خۆمان تا دووبارە بیر خۆمانی بێنیەوە کە ئێمە کێین؟
ده‌رباره به ئازایه‌تی و ناوبانگی کورد و پێگه‌ی ئه‌م گه‌له له جیهاندا حه‌زده‌که‌م به‌وه ده‌ست پێبکه‌م که شه‌خصی خۆم ئه‌زموونم کردووه‌و خۆم له دوونیای واقیعدا بینیومه‌و بیستوومه‌و گه‌واهیده‌ریم. چەند ساڵێک له فه‌ره‌نسا له یه‌کێک له شه‌قامه‌کانی پاریس که بۆمه‌به‌ستی خوێندن له‌وێ بووم، چاوم به چه‌ند گه‌نجێکی وڵاتی ناوبراو که‌وت که هه‌رئه‌وه‌نده زانیان کوردم و هاوڵاتی ئه‌م نیشتمانه‌م که هێزه‌کانیان به‌رگری نه‌ک له نێشتمانی خۆیان به‌ڵکو له ئه‌و‌روپاش ده‌که‌ن، به‌راده‌ی پێویست دڵیان خۆش بوو، وتیان ئێمه شانازی به ئێوه ده‌که‌ین وه ئێوه ئازان و شایانی هه‌موو شتێکن. دوو سالێش لەمەوبەر له شاری میلانۆی ایگالیا که دیسان به مه‌به‌ستی خوێندن له‌وێ بووم، چاوم به‌زۆرێک له گه‌نج و ته‌نانه‌ت پیاوی به‌ته‌مه‌ن که‌وتووه‌و رێزو خۆشه‌ویستی زۆریان بۆ کورد نیشان داوه. ئه‌وروپا به‌گشتی و ئيتالیا به‌تایبه‌تی رێز خۆشه‌ویستی و پیزانینی زۆریان بۆ گه‌لی کورد و ئازایه‌تی و بوێریان هه‌یه، ئه‌مه وته‌ی خۆیانه که راسته‌وخۆ به‌منیان ووتوه. تادوێنێ ناوی کوردستان نامۆ بوو به‌لای رۆژئاواوه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ که لە ئەوروپا دەڵێی خه‌ڵکی کوردستانم پێویست ناکات لێت بپرسن که کوردستان له‌کوێیه!
به‌ڵێ ئه‌مڕۆ باس و ئازایەتی و چاونەترسی کوردەکان لاپەرەی زۆربەی میدیا جیهانییەکانی لە کاتی شەڕی داعشد داپۆشی، بەڕادەیەک کە ئەمە لە وتەی زۆربەی سەرکردەکانی جیهانیش ڕەنگی دایەوە. ئازایەتی ئەمانە بەرادەیەک بوو کە متمانەی ئەمریکا و زلهێزانی جیهانی لە ماوەیەکی کەمدا وەرگرت بە شێوەیەک کە وڵاتانی کەنداویش ئەمەیان پێشبینی نەکردبوو. لە ڕاستیدا کورد هەر لەسەرەتاوە ولە ڕەگەوە گەلێکی قارەمان و چاو نەترس و دلێر بووه. ئەوەتا جین باپتیست تاڤیرنەر (١٦٠٥-١٦٨٩)، کە بازرگانێکی ئەروپی بوو گەشتی بۆ تورکیا و ئێران و هیندستان کردووە و بە زۆربەی خاکی کورسستاندا گەڕاوە، لەمەر باس و خواسی کورداندا دەدوێ و دەڵێ: کوردەکان هەر بەسروشت ئاشق بە ئازادی و هەڵوەدای سەربەخۆیین. گەلێکی کارامە و ئیشکەرن. "وە ده‌زانن کار و باری خۆیان چۆن هەڵسوڕێنن و زیان وقازانج ورد لێک بدەنەوە".(شوکور موستەفا، لە تورکییەوە، کورد و کورستان). جگە لەوانەش باس و خواسی ئازایەتی و چاونەترسی کوردان بەوەندە کۆتایی نایە. تەیموور لەنگیش کە خۆی بە نەوەی جەنگیزخان ناساندووە و کەسێکی تابڵێی دڵڕەق و خوێن ڕێژ بووە و ئەوەی سۆز و بەزەیی بێت لە ناخی ئەم کەسەدا نەبووە، لە کتێبەکەیدا دەنوسێ کاتێک کە لە ناوچەی قووچان لە ڕۆژهەڵاتی کورستان بووم چاوم بە خەڵکانێک کەوت کە نە بە فارسی قسەیان دەکرد نە بە تورکی. دەڵێ لە زمانی ئەوان تێنەدەگەیشتم، تا دواتر زانیم که ئەمانه کوردن. وە دەشڵی، من سەرم سورما کاتێک کە ئەم گەله جاونەترسانە سەیریان دەکردم. ئەمانە هیچ ترسێکیان لەمن نەبوو. وه زیاتریش له‌مه‌ر ئه‌م گه‌له ده‌نووسێ و دەڵێ: ئازایه‌تی و بوێری ئه‌مانه، وایان لێکردم کە داوایان لێبکه‌م بێنە ناو سوپاکەمەوە، بەڵام ئەوان وتیان ئێمە پێویستمان بە وە نییە کە بێینە سوپاکەتەوە بەڵکو ئێمە خۆمان کارو باری خۆمان ڕادەپەرێنین و ئەمانەوێ سەربەخۆ بین.! هه‌ڵبه‌ت بوون به‌به‌شێک له سوپای ته‌یمور له‌م کاته‌دا شانازی بووه‌و هه‌موو که‌سێک نه‌یتوانیوه بچێته ناو سوپاکه‌یه‌وه، ته‌موور له‌نگ خۆشی دێژێ که زۆری پێسه‌یربوو کورده‌کان ڕه‌تی چونه ناوه‌وه‌ی سوپاکه‌یان کردووه‌ته‌وه. بۆیه لێرەدا ئەمە دەردەکەوێ کە کورد هەمیشە گەلێک بووە، کە چاو نەترس، ئازا، وە ئاشق بەسەربەخۆیی بوون و نەشیانویستووە لە ژێر باڵی هیچ هێزێکی بێگانه‌دا بن ئه‌گه‌رچی شانازیش بێت.
یەکێکی تر لەمانەی کە بوو بە باس و هێدلاینی هه‌ندێک له پڕبینه‌ترین میدیا و ڕۆژنامه‌کان، ئازایەتی پێشمەرگە بوو لە ڕووبەروبەنەوەی گروپی تیرۆرستانی داعش. ئازایاتی هێزی پێشمەرگە وەکوو تاکە هێز لەسەر ئەم زەمینە کە توانی ڕوبەروی داعش بێتەوە بۆ هەموو دونیای سەلماند کە کوردەکان کێن؟ لەڕاستیشدا بینیمان و شایه‌تی ئه‌وه‌شین که باراک ئوباما و سیناتۆرە ئەمریکییەکان ڕایانگه‌یاند که ئەوە ئازایەتی هێزی پێشمەرگە بوو متمانەی پێدایین هاریکاری لۆجیستی و سه‌ربازیان بکه‌ین و ئاراسته‌ی پێشکه‌وتوترین فرۆکه‌کانمان ڕوه‌و باشوری کوردستان بکه‌ین. جگە لەوانە ئێمە وەکوو هەموو تاکێکی کورد دەبێت هەست بەمە بکەین کە ئاخۆ بۆچی بۆماوەی شەش مانگ حکومەتی عێراق داوای هاوکاری سەربازی لە ئەمریکا کرد,بەڵام هیچ گوێیان پینەدرا کەچی لەماوەی ٢٤ کاتژمێردا لەسەر داوای حکومەتی هەرێمی کوردستان، فرۆکەکانی ئەمریکا هاتن بەرەو کورستان و شان بەشانی هێزه کوردیه‌کان ڕوبەروی گروپە تیرۆرستیەکان بوونەوە. ئەمە جگە لە ئازایەتی و قارەمانی و چاونەترسی نەتەوەی کورد هیچی تر نییە. جگە لەهەموو ئەمانە، هێزی ئەمڕۆی پێشمه‌رگه‌ی کۆڵنەدەری کوردستان هەر ئەم هێزەیە کە به درێژایی سه‌ده‌ی بیسته‌می ڕابردوو، شۆرشی دژی حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی عێراق به‌رده‌وام بووه‌و تا ئه‌مڕۆش جگه له خه‌باتی به‌رده‌وامی دژی سه‌دام حوسین و دواتر کۆتایی هێنانی، دژی قاعیده‌و ئه‌مڕۆش دژی داعش.
به‌دیدی من، ئه‌گه‌ر چی کوردستان له‌ئه‌زمه‌یه‌کی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایتەیدایە, به‌ڵام ناکرێت ئه‌مانه ببنه هۆی کاڵبوونه‌وه‌ی هه‌ستی نیشتمانیمان، چونکه ئه‌م گیر و گرفتانه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که کاریگه‌ری زۆری بۆ هه‌موو چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگه هه‌بووه‌و هه‌یه, به‌ڵام کاتین و چاره‌سه‌ریان مه‌حاڵ نییه. ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه ئه‌وه‌یه که ئێمه چ ده‌چێنین بۆ داهاتوی کوردستانه‌که‌مان و چیمان له‌سه‌ره وه‌کو ئه‌رکه نیشتمانییه‌کان، خۆمان و ڕەچەڵەک کلوتری خۆمان بیر بێت کە ئەمانەن نه‌مر و هەمیشەیی و ئەبەدین.
ئەم وتارە گوزارشتە لە رای نوسەر و جەماوەر نیوز لێی بەرپرس نیە
وتار
-
ڕه‌وشى ڕۆژنامه‌نوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
ره‌گه‌ز گۆڕین کارێکى قێزه‌وه‌ن و شووره‌ییه
29.01.2024 -
سوکایه‌تى و بێڕێزى له‌پاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ