سیاسەت لە نێوان غرور و عینادیدا سیاسەت کردن چ وەک هونەری گونجاندنی نەگونجاوەکان و کارکردن لەبازنەی بەرژەوەندی گشتی یاخود هونەری بڕیاردان و ڕێکخستنی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان، هەمیشە لەنێوان دوو هێزی دژ بەیەک جووڵەی کردووە: هێزی ئەقڵ و ژیری لەلایەکەوە،هێزی غرور و عینادی کاراکتەرە سیاسیەکان لەلایەکەی تریەوە. کاتێک (غرور-خۆبەزلزانی) و (عینادی-کەلەڕەقی) دەبنە هەڵگری بڕیاری سیاسی ئەوا پرۆسەی سیاسی لەئامانجی سەرەکی خۆی کەخزمەتی گشتیە لادەدات، لەدەرەنجامدا قەیران و پاساگەردانی بەرهەم دێنێ لەسەرجەم بوارەکانی حکومڕنیدا. ئەم دۆخە بەتەواوی لەهەرێمی کوردستان دەبینرێت و بەردەوام دامەزراوەکانی ڕوبەڕوی شەپۆلی قەیران دەبنەوە کە ڕەگ و ڕیشەکەیان ئەم دوو خەسڵەتە دەرونیە-سیاسیە یە. لەڕوی فەلسەفیەوە وشەی غرور بەوکەسانەبەکار دێت کەلەئاستی خواوەندەکان خۆیان دەبینن و بەتەواوی سەرسامن بەخۆیان و بڕیارەکانیان و پێداگرن لەسەر بڕیارەکانیان هەرچەندە لەبنەڕەتدا هەڵەش بن، هەربۆیە ئەم دەسەڵاتدارە مەغرورانە هەرگیز ئامادەی ڕاوێژکردن و وەرگرتنی ڕای کەس نین تەنها لەبڕیاردا ئارەزووی سەپاندنی ئیرادەی خۆیان دەکەن، بۆیە "ژان ژاک ڕۆسۆ" دەڵێ؛ غروری سیاسی دابڕینی سیاستە لەخزمەتی گشتیەوە بۆدەسەڵاتی ڕەهای تاک ویستی تاکە کەسی، بەواتایەکی تر دەسەڵات مەهامی خۆی لادەدات و دەگۆڕێت بۆستەمکاری. لەولاشەوە "تۆماس هۆبز" زیاتر باسی مەترسی غرور لەسیاستکردندا دەکات و پێی وایە؛ ‌کۆمەڵگا پەلکێش دەکات بۆ شەڕی هەموان دژ بە هەموان. هەرچی عینادی سیاسیشە کەبەمانای پێداگری ناهەق و ناهۆشیارانەیە لەسەربڕیارو تێڕوانینی سیاسی تەنانەت ئەگەر واقیعی سیاسی و ئەزمونیش دژی ئەو بڕیارەبێت. فەیلەسوفی یۆنانی "ئەفلاتون" لەکتێبی کۆماردا زۆر جوان باسی عینادی سیاسی دەکات، ئەو بەنادانایی سیاسی وەسفی دەکات ودەڵێت: فەرمانڕەوای عیناد-نادانا ئەوکەسەیە کە پێی وایە دەزانێت بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە نازانێت، کە نازانێت. بۆیە پرۆسەی فێربون و فێربون لەئەزمونەوە ڕەتدەکاتەوە. هەرلەبەر ئەم هۆکارەشە "ماکیاڤیللی" پێی وایە، عینادی سیاسی وادەکات سەرکردەی سیاسی نەتوانێت لەگەڵ گۆڕانەکاندا خۆی بگونجێنێت و شێوازەکانی خۆی بگۆڕێت بە پێی بارگۆڕانی دۆخەکان خۆی بگونجێنێ. لەمیانەی ئەم شیکاریانە بۆمان دەردەکەوێت یەک لەدەرەنجامەخراپەکانی غرور و عینادی سیاسی لەسادەترین حاڵەتیدا سەرکێشانیەتی بۆڕەتکردنەوەی سازان کەبنەمای سەرەکی سیاستکردنە، لەبری دۆزینەوەی چارەسەر بۆکێشەکان بڕیاردەری مەغرور و عیناد دەرفەت بۆگەشەکردنی کێشەکان دەڕەخسێنێ تادەگاتە ئاستی قەیرانی تەواو، کەگەورەترین مەترسی ئەم دۆخەش خۆی لەنەمانی متمانەدا نیشان دەدات، متمانە لەنێوان لایەنەکان، متمانە لەنێوان هاووڵاتی و دەسەڵات،متمانە لەنێوان سەرجەم پێکهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان،کە ئەمەش لە خودی خۆیدا پێکهاتەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و یاسایی و ئابووری لاواز دەکات، وەک ئەوەی ئێستا هەرێمی کوردستان پێوەی دەناڵێنێ. بۆ ڕزگاربوون لەم دوو چەمکەی باسمان کرد، زانای گەورەی کۆمەڵناسی ئەڵمانی "ماکس ڤیبەر" کە یەکێکە لەباوکانی زانستی کۆمەڵناسی لەپاڵ کارل مارکس و ئیمێل دۆرکهایم جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە سیاسەت پێویستی بە(عەقڵی کرداری) و(بەرپرسیارێتی ئەخلاقی)هەیە،بەرامبەر ئێستاوداهاتوو،نەک تەنها سەرکەوتن و مانەوە لەدەسەڵاتدا. بۆیە ئەگەر بڕیاربەدەستی سیاسی نەتوانێت نێوانی سوود و زیان،نێوانی هەست و عەقڵ، نێوانی بەرژەوەندی خۆی وبەرژەوەندی گشتی جیا بکاتەوە،سیاسەت دەگۆڕێت بۆ دۆخێکی تاکەکەسی نەک ئامرازێک بۆ هێنانەدی چاکەی گشتی و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی. لەڕوانگەی کرداریشەوە، ئەگەر لەکاریگەری غرور و عینادی سیاسی بڕوانین لەسەر دۆخی کارگێڕی و یاسایی پرۆسەی حکومڕانی بەتەواوی دەبێتە هۆی لاوازی سەرجەم جومگەکانی دەسەڵات،لەبری جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان یەکپارچەیی دەسەڵات یاخود هەژمونداری دەسەڵاتێک بەسەر ئەوانیتردا دروست دەبێت، ناوەندگەرایی ڕەها جێگای لەمەرکەزی دەگرێتەوە،بەسەنتەرکردنی ڕای تاکەکەسی جێگای گوتاری نیشتمانی دەگرێتەوە، کەدەرەنجامی هەموو ئەمانەش نەمانی متمانە و ئینتمای تاک بۆ نیشتمان بەرهەم دێنێ. خۆ ئەگەر لەڕوانگەی ئابووریشەوە لەسەر کاریگەریەکانی غرور و عینادی بوەستین،دەتوانین بڵێین بکوژی گەشەی ئابووریە لە سیستەمی ئابووری و سیاسەتی حکومڕانی هەردەوڵەتێک، چونکە گەشەی ئابووری پێویستی بەپلانی ئابووری درێژخایەن و گۆڕانی خێرا و ئەزمون و فێربونە، پێویستی بەیەکتر قبوڵکردن و ڕەخساندنی دەرفەتە،پێویستی بەسیاسەتی چاکسازی بەردەوامە، پێویستی بەهەمەچەشنکردنی داهات و سەرچاوەو هێزی کاری هەمە چەشنە. پێویستی بە متمانەیە لەنێوانی دەسەڵات و تاک،لەکۆتایشدا پێویستی بەئاسایشی ئابوریە وەک پارێزەری خودی ئابووری. لەکۆتایدا دەمەوێت بڵێم، ئەوسیاستکردنەی ئەمڕۆی هەرێمی کوردستان کەلە بازنەی (غرور وعیناد)ی سیاسی هەردوو
هێزی دەسەڵاتدار دەسوڕێتەوە، تاکە هۆکارە بۆقوڵکردنەوەی سەرجەم قەیرانەکان، چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی وەک پێکنەهێنانی حکومەت و کارانەبونی پەرلەمان،دروستبونی پرسیارلەسەر سەربەخۆنەبونی دەسەڵاتی دادوەری، گەندەڵی دارایی و ئابووری...) لەسەرئاستی عێراق و پەیوەندی هەرێمی و نێودەوڵەتیش دنیایەک قەیرانی زنجیرەیی ،کە ڕۆژبەڕۆژ سەرەتای سەرهەڵدانی قەیرانێکی تر دەست پێدەکات. تاکەڕێگای چارەسەری بەردەممان ئەوەیە بڕیار بەدەستە سیاسیەکانی هەردوولا، تێبگەن لەپێناو مانەوەی خۆیان بەپلەی یەکەم دەبێت بڕیار بدەن کەهیچ کەس و هێزێک لەسەروی بەرژەوەندی گشتیەوە نیە. دەبێت بۆئەم بڕیارەش هەنگاو بنێن بەوەی کە بیرکردنەوەی سیاسیان بگۆڕن لە "منەوە"بۆ"ئێمە" لەپێناوڕزگاربوون لەم دۆخە پەنابەرنە بەرسیاسەتی "ژیرانەی کرداری"و"ئەخلاقی بەرپرسیارانە"، تا بتوانن بەرژەوەندی گشتی بخەنە پێش بەرژەوەندی شەخسی و حزبی، فرەیی سیاسی و حزبی وەک دەسباری چەسپاندنی پایەکانی دیموکراسی ببینن،نەک مەترسی ڕوخان و لەناوچون، لەڕوانگەی نیشتمانسازیەوە پلانی قوڵی ستراتیژی نیشتمانی دوورمەودایان هەبێت بۆداهاتوو، سوود لەهەڵەکانی ڕابردوو ببینن کەچەندین دەرفەتی گرنگی نیشتمانی و نەتەوەیمان لەبەر ئەم دوو هۆکارە دەرونیە-سیاسیە لەدەستچوو... تانیا طاهر - مامۆستاى زانکۆ، هەمیشە لەنێوان دوو هێزی دژ بەیەک جووڵەی کردووە: هێزی ئەقڵ و ژیری لەلایەکەوە،هێزی غرور و عینادی کاراکتەرە سیاسیەکان لەلایەکەی تریەوە. کاتێک (غرور-خۆبەزلزانی) و (عینادی-کەلەڕەقی) دەبنە هەڵگری بڕیاری سیاسی ئەوا پرۆسەی سیاسی لەئامانجی سەرەکی خۆی کەخزمەتی گشتیە لادەدات، لەدەرەنجامدا قەیران و پاساگەردانی بەرهەم دێنێ لەسەرجەم بوارەکانی حکومڕنیدا. ئەم دۆخە بەتەواوی لەهەرێمی کوردستان دەبینرێت و بەردەوام دامەزراوەکانی ڕوبەڕوی شەپۆلی قەیران دەبنەوە کە ڕەگ و ڕیشەکەیان ئەم دوو خەسڵەتە دەرونیە-سیاسیە یە. لەڕوی فەلسەفیەوە وشەی غرور بەوکەسانەبەکار دێت کەلەئاستی خواوەندەکان خۆیان دەبینن و بەتەواوی سەرسامن بەخۆیان و بڕیارەکانیان و پێداگرن لەسەر بڕیارەکانیان هەرچەندە لەبنەڕەتدا هەڵەش بن، هەربۆیە ئەم دەسەڵاتدارە مەغرورانە هەرگیز ئامادەی ڕاوێژکردن و وەرگرتنی ڕای کەس نین تەنها لەبڕیاردا ئارەزووی سەپاندنی ئیرادەی خۆیان دەکەن، بۆیە "ژان ژاک ڕۆسۆ" دەڵێ؛ غروری سیاسی دابڕینی سیاستە لەخزمەتی گشتیەوە بۆدەسەڵاتی ڕەهای تاک ویستی تاکە کەسی، بەواتایەکی تر دەسەڵات مەهامی خۆی لادەدات و دەگۆڕێت بۆستەمکاری. لەولاشەوە "تۆماس هۆبز" زیاتر باسی مەترسی غرور لەسیاستکردندا دەکات و پێی وایە؛ ‌کۆمەڵگا پەلکێش دەکات بۆ شەڕی هەموان دژ بە هەموان. هەرچی عینادی سیاسیشە کەبەمانای پێداگری ناهەق و ناهۆشیارانەیە لەسەربڕیارو تێڕوانینی سیاسی تەنانەت ئەگەر واقیعی سیاسی و ئەزمونیش دژی ئەو بڕیارەبێت. فەیلەسوفی یۆنانی "ئەفلاتون" لەکتێبی کۆماردا زۆر جوان باسی عینادی سیاسی دەکات، ئەو بەنادانایی سیاسی وەسفی دەکات ودەڵێت: فەرمانڕەوای عیناد-نادانا ئەوکەسەیە کە پێی وایە دەزانێت بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە نازانێت، کە نازانێت. بۆیە پرۆسەی فێربون و فێربون لەئەزمونەوە ڕەتدەکاتەوە. هەرلەبەر ئەم هۆکارەشە "ماکیاڤیللی" پێی وایە، عینادی سیاسی وادەکات سەرکردەی سیاسی نەتوانێت لەگەڵ گۆڕانەکاندا خۆی بگونجێنێت و شێوازەکانی خۆی بگۆڕێت بە پێی بارگۆڕانی دۆخەکان خۆی بگونجێنێ. لەمیانەی ئەم شیکاریانە بۆمان دەردەکەوێت یەک لەدەرەنجامەخراپەکانی غرور و عینادی سیاسی لەسادەترین حاڵەتیدا سەرکێشانیەتی بۆڕەتکردنەوەی سازان کەبنەمای سەرەکی سیاستکردنە، لەبری دۆزینەوەی چارەسەر بۆکێشەکان بڕیاردەری مەغرور و عیناد دەرفەت بۆگەشەکردنی کێشەکان دەڕەخسێنێ تادەگاتە ئاستی قەیرانی تەواو، کەگەورەترین مەترسی ئەم دۆخەش خۆی لەنەمانی متمانەدا نیشان دەدات، متمانە لەنێوان لایەنەکان، متمانە لەنێوان هاووڵاتی و دەسەڵات،متمانە لەنێوان سەرجەم پێکهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان،کە ئەمەش لە خودی خۆیدا پێکهاتەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و یاسایی و ئابووری لاواز دەکات، وەک ئەوەی ئێستا هەرێمی کوردستان پێوەی دەناڵێنێ. بۆ ڕزگاربوون لەم دوو چەمکەی باسمان کرد، زانای گەورەی کۆمەڵناسی ئەڵمانی "ماکس ڤیبەر" کە یەکێکە لەباوکانی زانستی کۆمەڵناسی لەپاڵ کارل مارکس و ئیمێل دۆرکهایم جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە سیاسەت پێویستی بە(عەقڵی کرداری) و(بەرپرسیارێتی ئەخلاقی)هەیە،بەرامبەر ئێستاوداهاتوو،نەک تەنها سەرکەوتن و مانەوە لەدەسەڵاتدا. بۆیە ئەگەر بڕیاربەدەستی سیاسی نەتوانێت نێوانی سوود و زیان،نێوانی هەست و عەقڵ، نێوانی بەرژەوەندی خۆی وبەرژەوەندی گشتی جیا بکاتەوە،سیاسەت دەگۆڕێت بۆ دۆخێکی تاکەکەسی نەک ئامرازێک بۆ هێنانەدی چاکەی گشتی و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی. لەڕوانگەی کرداریشەوە، ئەگەر لەکاریگەری غرور و عینادی سیاسی بڕوانین لەسەر دۆخی کارگێڕی و یاسایی پرۆسەی حکومڕانی بەتەواوی دەبێتە هۆی لاوازی سەرجەم جومگەکانی دەسەڵات،لەبری جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان یەکپارچەیی دەسەڵات یاخود هەژمونداری دەسەڵاتێک بەسەر ئەوانیتردا دروست دەبێت، ناوەندگەرایی ڕەها جێگای لەمەرکەزی دەگرێتەوە،بەسەنتەرکردنی ڕای تاکەکەسی جێگای گوتاری نیشتمانی دەگرێتەوە، کەدەرەنجامی هەموو ئەمانەش نەمانی متمانە و ئینتمای تاک بۆ نیشتمان بەرهەم دێنێ. خۆ ئەگەر لەڕوانگەی ئابووریشەوە لەسەر کاریگەریەکانی غرور و عینادی بوەستین،دەتوانین بڵێین بکوژی گەشەی ئابووریە لە سیستەمی ئابووری و سیاسەتی حکومڕانی هەردەوڵەتێک، چونکە گەشەی ئابووری پێویستی بەپلانی ئابووری درێژخایەن و گۆڕانی خێرا و ئەزمون و فێربونە، پێویستی بەیەکتر قبوڵکردن و ڕەخساندنی دەرفەتە،پێویستی بەسیاسەتی چاکسازی بەردەوامە، پێویستی بەهەمەچەشنکردنی داهات و سەرچاوەو هێزی کاری هەمە چەشنە. پێویستی بە متمانەیە لەنێوانی دەسەڵات و تاک،لەکۆتایشدا پێویستی بەئاسایشی ئابوریە وەک پارێزەری خودی ئابووری. لەکۆتایدا دەمەوێت بڵێم، ئەوسیاستکردنەی ئەمڕۆی هەرێمی کوردستان کەلە بازنەی (غرور وعیناد)ی سیاسی هەردوو
هێزی دەسەڵاتدار دەسوڕێتەوە، تاکە هۆکارە بۆقوڵکردنەوەی سەرجەم قەیرانەکان، چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی وەک پێکنەهێنانی حکومەت و کارانەبونی پەرلەمان،دروستبونی پرسیارلەسەر سەربەخۆنەبونی دەسەڵاتی دادوەری، گەندەڵی دارایی و ئابووری...) لەسەرئاستی عێراق و پەیوەندی هەرێمی و نێودەوڵەتیش دنیایەک قەیرانی زنجیرەیی ،کە ڕۆژبەڕۆژ سەرەتای سەرهەڵدانی قەیرانێکی تر دەست پێدەکات. تاکەڕێگای چارەسەری بەردەممان ئەوەیە بڕیار بەدەستە سیاسیەکانی هەردوولا، تێبگەن لەپێناو مانەوەی خۆیان بەپلەی یەکەم دەبێت بڕیار بدەن کەهیچ کەس و هێزێک لەسەروی بەرژەوەندی گشتیەوە نیە. دەبێت بۆئەم بڕیارەش هەنگاو بنێن بەوەی کە بیرکردنەوەی سیاسیان بگۆڕن لە "منەوە"بۆ"ئێمە" لەپێناوڕزگاربوون لەم دۆخە پەنابەرنە بەرسیاسەتی "ژیرانەی کرداری"و"ئەخلاقی بەرپرسیارانە"، تا بتوانن بەرژەوەندی گشتی بخەنە پێش بەرژەوەندی شەخسی و حزبی، فرەیی سیاسی و حزبی وەک دەسباری چەسپاندنی پایەکانی دیموکراسی ببینن،نەک مەترسی ڕوخان و لەناوچون، لەڕوانگەی نیشتمانسازیەوە پلانی قوڵی ستراتیژی نیشتمانی دوورمەودایان هەبێت بۆداهاتوو، سوود لەهەڵەکانی ڕابردوو ببینن کەچەندین دەرفەتی گرنگی نیشتمانی و نەتەوەیمان لەبەر ئەم دوو هۆکارە دەرونیە-سیاسیە لەدەستچوو..

. تانیا طاهر - مامۆستاى زانکۆ

ئەم وتارە گوزارشتە لە رای نوسەر و جەماوەر نیوز لێی بەرپرس نیە