ئه‌توانى له‌رێگاى ئیمه‌یڵ و ژماره ته‌له‌فۆنه‌کانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بکه‌یت و راوسه‌رنج وپێشنیارو داواکاریه‌کانى خۆت بخه‌یته‌روو.
07705066052
کۆمکارى عه‌ره‌بى پاڵپشتى عێراق و دژ به کورد و پڕۆسه‌ی ئه‌نفال
17.04.2023
رزگار سید کاکه‌ره‌ش
کۆمکارى عه‌ره‌بی ( جامعه الدوله العربیه ) واته بریتیه له‌م ڕێکخراوه هه‌رێمیه‌ى کۆى ووڵاتانى عه‌ره‌بی له ئاسیا و ئه‌فریقیا ڕۆڵى تێدا ده‌بینن واژوویان له سه‌ر ده‌ستوور و یاسایه‌ک کردوه و ئه‌ندامن تیادا کۆده‌بنه‌وه ... له سه‌ر ته‌وه‌رى ئابوورى و کۆمه‌ڵایه‌تى و پرسه بازرگانیه‌کان و هه‌ماهه‌نگى ، باره‌گاى ئه‌م ڕێکخراوه له قاهیره‌ى پایته‌ختى میســره .
ئه‌م بیرۆکه‌یه پێشنیارى مسته‌فا نوحاس که سه‌رۆک وه‌زیرانى میسـر بوو ، ساڵى 1941 داواى له سه‌رۆکى ووڵاتانى عه‌ره‌بى کرد بۆ دامه‌زراندنی کۆمکارێک بۆ گشت ووڵاتانى عه‌ره‌ب زوبان تا ساڵى 1942 نوحاس له ووتارێکى ڕۆژنامه‌وانى له به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نى پیرانى میسر بۆ پێکهێنانى یه‌کێتییه‌کى ووڵاتانى عه‌ره‌بى دووپاتیکرده‌وه .
له سێپتێمبه‌رى ساڵى 1943 چه‌ند دانیشتن و گفتوگۆیه‌ک ئه‌نجامدرا له نێوان ووڵاتانى سعودیه و عێراق و سووریا و میسر و یه‌مه‌ن و ئوردن ... له مانگى ته‌موزى ساڵى داهاتوو سه‌رۆکى ووڵاتى میســر داواى له گشت ووڵاتانى عه‌ره‌بى کرد وه‌ک ڕێزگرتنێک به شداربن و نوێنه‌ڕى خۆیان بنێرن بۆ لێژنه و ئاماده‌کارى کۆنگره‌ى ... له 25 سێتێمه‌رى 1944 له نێوان شه‌ش ووڵات لێژنه ده‌ستیان به کاره‌کانى کرد نوورى سه‌عید ئه‌و کات سه‌ڕۆکى شاند عێراق بوو .
شاندى به‌شداربووه‌کان و کۆبوونه‌وه و گفتوگۆکان له شارى ئه‌سکه‌نده‌رییه هه‌ندێ له‌بنه‌ما گشتییه‌کانیان داڕشت دواتر بوون به بناغه‌ى میساقى کۆمکار و جه‌ختیان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک پره‌نسیپ کرده‌وه ڕێزگرتن له سه‌ربه‌خۆیى و سه‌روه‌رى سیاسى ووڵاتانى ئه‌ندامى کۆمکار داننان به سنووره‌کانیان و مافى هه‌ر ده‌وڵه‌تێکى ئه‌ندام له به‌ستنى رێککه‌وتن و هاوپه‌یمانی، به‌ومه‌رجه‌ى له‌گه‌ل بنه‌ماکانى په‌یماننامه ناکۆک نیه‌بێت له هه‌ر هه‌مووش سه‌رنجڕاکێشتر پێداگیری ووڵاته عه‌ره‌بییه‌کان بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که سیاسه‌تێکى یه‌گرتووى ده‌ره‌کى بۆ کۆمکاره‌که و له دروستبوونى ململانێ له نێوانیان په‌نا بۆ هێزى سه‌ربازى نه‌بردرێ ، له 17/3/ 1945 له کۆشکى زه‌عفه‌ران له قاهیره لێژنه‌ى ئاماده‌کار بڕیارى له‌سه‌ر کۆتایى په‌یماننامه‌که‌دا و 19 هه‌مان مانگ خرایه بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه میساقه‌که‌ش جگه له دیباجه، له 20 ماده و سێ پاشکۆ پێکهاتووه و ئه‌وکات 7 وڵاته ئه‌ندامه‌که واژۆیان له‌سه‌ر کرد و ئێستاش کۆمکاره‌که له 22 ده‌وڵه‌ت پێکهاتوه دوا وڵاتانى دوورگه‌کانى قه‌مه‌ر کومۆر بوو له ساڵى 1993 هاته ڕێزى کۆمکارى ووڵاتانى عه‌ره‌بی.
جیهانى ئیسلامى زیاتر له سه‌ده‌یه‌که کێشه‌ى گه‌وره‌ی دواکه‌وتنى نا عه‌داله‌تى کۆمه‌ڵایه‌تی و سته‌مکارى سیاسى ئابوورى بۆته‌وه ، له جیهانى ئیسلامیدا مافه‌کانی ئازادى و که‌لتوورى و ئایینى و مافى مرۆڤ وه‌ک تاک له ئازادى عه‌قیده ، زانستى په‌روه‌رده و هوشیارى و گه‌شه‌ى مه‌عریفه‌ى ئینسان له دۆخێکی خراپدایه ، وێڕاى زانکۆکانى جیهانى ئیسلامى عه‌ره‌بی له‌خراپترین زانکۆکانى ئه‌وسه‌رده‌مه‌ن به‌شدارى وڵاتانى عه‌ره‌بى له دروستکردنى داهێنان و ڕاهێنان شایانى ووتن نیه ، مرۆڤى خۆکوژ و گروپى تیرۆریستى به‌رهه‌مده‌ێنن ، سه‌دان ساڵه ده‌رگاى ئیجتیهاد وێرانه و هیچ نه‌کراوه بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌کى نوێ بۆ قورئان ، دیاره ئه‌مانه جێى گریندان نییه توێژینه‌وه‌یه‌کى زانستی له ڕیفۆرمى دینى بکات .
مێژونوسى به‌ریتانى ڕۆبه‌رت فیسک ده‌ڵێ: " ده‌زانن عه‌ره‌به‌کان بۆچى ماڵه‌کانیان خاوێنن ، ووڵاتیش شه‌قامه‌کانى زۆر پیس و پۆخه‌ڵن ... ئه‌وان ڕقى حکومه‌ت و نیشتیمانیان تێکه‌ڵکردوه "
له میدیاى ڕۆژنامه گه‌ڵێک جار به‌ر چاوى خوێنه‌رى کورد ده‌که‌وێت ، له شۆڕشى ئه‌یلول پسپۆر و شاره‌زایانى شه‌ڕى پارتیزانى جه‌زائیرى و فڕۆکه‌وانانى یه‌مه‌نى و هێزى پاکستان و هیندى یارمه‌تى عێراقیان ده‌دا ... له ئه‌نفالى دووه‌مى ۱۹٨٨ ته‌واوى کۆمکارى عه‌ره‌بی پاڵپشتى ڕژێمى عێراق بوون دژ به گه‌لى کوردستان ، دووباره هێزیان نارد به‌شداریان کرد ... وه‌ک له دانپێنانى به‌ڕێوه‌به‌رى هه‌واڵگرى ڕژێمى به‌عس ده‌ڵێت : " ووڵاتى ئوردن به لیواى یه‌رموک ، یه‌مه‌ن به‌لیواى عروبه ، سودان به متگوعین ، ووڵاتانى که‌نداویش به یارمه‌تى مادى به‌شدار بوون ، هه‌ندێک له‌ووڵاتانى عه‌ره‌بى منداڵى ئه‌نفالى کوردین ده‌کڕیى .... ! به‌ر غه‌زه‌بى خوداى که‌ون ... هیچ سه‌رکرده‌یه‌ک وه‌کو سه‌رۆکى یه‌مه‌ن نه‌بوو .
ووڵاتى یه‌مه‌ن ساڵى ١٩٨٦ له یه‌مه‌نى باشور، که‌ده‌وڵه‌تێکى مارکسى بوو، ناکۆکى توند له پۆست و مه‌رجه‌ع و قۆرخکارى له حزبى باڵاده‌ست و ده‌زگاکانى ده‌وڵه‌تدا روویدا ،کارگه‌یشته ئه‌وه‌ى له کۆبونه‌وه‌ى مه‌کته‌بى سیاسی ته‌قه‌کردن رووبده‌دات و به‌شێک له سه‌رکرده‌کانى به‌ده‌ستى پاسه‌وان و نه‌یاره‌کانیانه‌وه ده‌کوژرێن ، وه‌کو عه‌بدول فه‌تاح ئیسماعیل ڕابه‌ری حزب بوو ، له ئاکامدا شه‌ڕێکى ناوخۆى سه‌خت ده‌ستى پێکرد ، هه‌زاران قوربانى لێکه‌وته‌وه وێران بوونى عه‌ده‌نى پایته‌خت ، له ئه‌نجامدا ووڵاتیان ته‌سلیم به یه‌کگرتنه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌مه‌نى باکور به نه‌یاره مێژوویه‌که‌یان عه‌لى عه‌بدوڵا ساڵح کرا ، سیسته‌مى سیاسیی یه‌مه‌ن ، ئه‌م ووڵاته بوو په‌رله‌مانتاره‌کانى به خه‌نجه‌ر له کۆبوونه‌وه‌کانى په‌رله‌مان ئاماده ده‌بوون ،على صالحى ئه‌وســه‌رکرده عه‌ره‌به‌ى تا سه‌ر ئێسقانى دژى کورد بوو ! له 4/12/2017 بووه قوربانى شه‌ڕى نێو خۆى ووڵات .
له گۆشه‌ى ڕۆژنامه‌یه‌ک کوردێک ده‌ڵێ : " له کۆنگره‌یه‌کى که‌نداو ساڵانى نۆوه‌ته‌کان سه‌رۆکى یه‌مه‌ن على عبدوڵا شۆفینزمى عه‌ره‌بى بینى بوو ... دواى یه‌کتر ناسین ووتى کوردم ... په‌نجه‌و قامکه پێ ئه‌نگوستیله‌کانى لێ به‌رز کرده‌وه و لێ ڕاوه‌شاند بوو پێى گوتو بوو " جارێکى تر نێوى کورد نه‌هێنى ئێوه عیراقین نابێت هه‌وڵى فیدراڵى و ته‌فکیکى عیراق بده‌ن ، چونکه هێچ کات ئێمه‌ى عاره‌ب ڕێگا ناده‌ن و ناهێلین ده‌وڵه‌تۆکه دروست بکه‌ن. "
ژه‌نه‌ڕاڵ فڕانک له یادشته‌کانى ئاماژه‌ى به خاڵێکداوه و ده‌ڵێ : " چه‌ند ڕۆژێک پێش هێرشه‌کانمان بۆ سه‌ر عێراق و کۆتایهێنانى به ده‌سه‌ڵات و ڕژێمه‌که‌ى صدام ... کاتێک چوو بۆ لاى سه‌رۆکى یه‌مه‌ن على عبدوڵا ساڵح زانیارى هه‌ڵه‌م پێدا ... ده‌مزانى بۆ سدام حسین ده‌گێرته‌وه ووتم با سدام یش فریو بخوات ...!?"ووتى : چۆن هێرش ده‌که‌ن بۆ عێراق ، ووتم : " له ژێر ده‌ریاوه بۆ عێراق و سه‌دام ده‌چین ..."
کۆمکارى عه‌ره‌بی ( جامعه الدوله العربیه ) واته بریتیه له‌م ڕێکخراوه هه‌رێمیه‌ى کۆى ووڵاتانى عه‌ره‌بی له ئاسیا و ئه‌فریقیا ڕۆڵى تێدا ده‌بینن واژوویان له سه‌ر ده‌ستوور و یاسایه‌ک کردوه و ئه‌ندامن تیادا کۆده‌بنه‌وه ... له سه‌ر ته‌وه‌رى ئابوورى و کۆمه‌ڵایه‌تى و پرسه بازرگانیه‌کان و هه‌ماهه‌نگى ، باره‌گاى ئه‌م ڕێکخراوه له قاهیره‌ى پایته‌ختى میســره .
ئه‌م بیرۆکه‌یه پێشنیارى مسته‌فا نوحاس که سه‌رۆک وه‌زیرانى میسـر بوو ، ساڵى 1941 داواى له سه‌رۆکى ووڵاتانى عه‌ره‌بى کرد بۆ دامه‌زراندنی کۆمکارێک بۆ گشت ووڵاتانى عه‌ره‌ب زوبان تا ساڵى 1942 نوحاس له ووتارێکى ڕۆژنامه‌وانى له به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نى پیرانى میسر بۆ پێکهێنانى یه‌کێتییه‌کى ووڵاتانى عه‌ره‌بى دووپاتیکرده‌وه .
له سێپتێمبه‌رى ساڵى 1943 چه‌ند دانیشتن و گفتوگۆیه‌ک ئه‌نجامدرا له نێوان ووڵاتانى سعودیه و عێراق و سووریا و میسر و یه‌مه‌ن و ئوردن ... له مانگى ته‌موزى ساڵى داهاتوو سه‌رۆکى ووڵاتى میســر داواى له گشت ووڵاتانى عه‌ره‌بى کرد وه‌ک ڕێزگرتنێک به شداربن و نوێنه‌ڕى خۆیان بنێرن بۆ لێژنه و ئاماده‌کارى کۆنگره‌ى ... له 25 سێتێمه‌رى 1944 له نێوان شه‌ش ووڵات لێژنه ده‌ستیان به کاره‌کانى کرد نوورى سه‌عید ئه‌و کات سه‌ڕۆکى شاند عێراق بوو .
شاندى به‌شداربووه‌کان و کۆبوونه‌وه و گفتوگۆکان له شارى ئه‌سکه‌نده‌رییه هه‌ندێ له‌بنه‌ما گشتییه‌کانیان داڕشت دواتر بوون به بناغه‌ى میساقى کۆمکار و جه‌ختیان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک پره‌نسیپ کرده‌وه ڕێزگرتن له سه‌ربه‌خۆیى و سه‌روه‌رى سیاسى ووڵاتانى ئه‌ندامى کۆمکار داننان به سنووره‌کانیان و مافى هه‌ر ده‌وڵه‌تێکى ئه‌ندام له به‌ستنى رێککه‌وتن و هاوپه‌یمانی، به‌ومه‌رجه‌ى له‌گه‌ل بنه‌ماکانى په‌یماننامه ناکۆک نیه‌بێت له هه‌ر هه‌مووش سه‌رنجڕاکێشتر پێداگیری ووڵاته عه‌ره‌بییه‌کان بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که سیاسه‌تێکى یه‌گرتووى ده‌ره‌کى بۆ کۆمکاره‌که و له دروستبوونى ململانێ له نێوانیان په‌نا بۆ هێزى سه‌ربازى نه‌بردرێ ، له 17/3/ 1945 له کۆشکى زه‌عفه‌ران له قاهیره لێژنه‌ى ئاماده‌کار بڕیارى له‌سه‌ر کۆتایى په‌یماننامه‌که‌دا و 19 هه‌مان مانگ خرایه بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه میساقه‌که‌ش جگه له دیباجه، له 20 ماده و سێ پاشکۆ پێکهاتووه و ئه‌وکات 7 وڵاته ئه‌ندامه‌که واژۆیان له‌سه‌ر کرد و ئێستاش کۆمکاره‌که له 22 ده‌وڵه‌ت پێکهاتوه دوا وڵاتانى دوورگه‌کانى قه‌مه‌ر کومۆر بوو له ساڵى 1993 هاته ڕێزى کۆمکارى ووڵاتانى عه‌ره‌بی.
جیهانى ئیسلامى زیاتر له سه‌ده‌یه‌که کێشه‌ى گه‌وره‌ی دواکه‌وتنى نا عه‌داله‌تى کۆمه‌ڵایه‌تی و سته‌مکارى سیاسى ئابوورى بۆته‌وه ، له جیهانى ئیسلامیدا مافه‌کانی ئازادى و که‌لتوورى و ئایینى و مافى مرۆڤ وه‌ک تاک له ئازادى عه‌قیده ، زانستى په‌روه‌رده و هوشیارى و گه‌شه‌ى مه‌عریفه‌ى ئینسان له دۆخێکی خراپدایه ، وێڕاى زانکۆکانى جیهانى ئیسلامى عه‌ره‌بی له‌خراپترین زانکۆکانى ئه‌وسه‌رده‌مه‌ن به‌شدارى وڵاتانى عه‌ره‌بى له دروستکردنى داهێنان و ڕاهێنان شایانى ووتن نیه ، مرۆڤى خۆکوژ و گروپى تیرۆریستى به‌رهه‌مده‌ێنن ، سه‌دان ساڵه ده‌رگاى ئیجتیهاد وێرانه و هیچ نه‌کراوه بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌کى نوێ بۆ قورئان ، دیاره ئه‌مانه جێى گریندان نییه توێژینه‌وه‌یه‌کى زانستی له ڕیفۆرمى دینى بکات .
مێژونوسى به‌ریتانى ڕۆبه‌رت فیسک ده‌ڵێ: " ده‌زانن عه‌ره‌به‌کان بۆچى ماڵه‌کانیان خاوێنن ، ووڵاتیش شه‌قامه‌کانى زۆر پیس و پۆخه‌ڵن ... ئه‌وان ڕقى حکومه‌ت و نیشتیمانیان تێکه‌ڵکردوه "
له میدیاى ڕۆژنامه گه‌ڵێک جار به‌ر چاوى خوێنه‌رى کورد ده‌که‌وێت ، له شۆڕشى ئه‌یلول پسپۆر و شاره‌زایانى شه‌ڕى پارتیزانى جه‌زائیرى و فڕۆکه‌وانانى یه‌مه‌نى و هێزى پاکستان و هیندى یارمه‌تى عێراقیان ده‌دا ... له ئه‌نفالى دووه‌مى ۱۹٨٨ ته‌واوى کۆمکارى عه‌ره‌بی پاڵپشتى ڕژێمى عێراق بوون دژ به گه‌لى کوردستان ، دووباره هێزیان نارد به‌شداریان کرد ... وه‌ک له دانپێنانى به‌ڕێوه‌به‌رى هه‌واڵگرى ڕژێمى به‌عس ده‌ڵێت : " ووڵاتى ئوردن به لیواى یه‌رموک ، یه‌مه‌ن به‌لیواى عروبه ، سودان به متگوعین ، ووڵاتانى که‌نداویش به یارمه‌تى مادى به‌شدار بوون ، هه‌ندێک له‌ووڵاتانى عه‌ره‌بى منداڵى ئه‌نفالى کوردین ده‌کڕیى .... ! به‌ر غه‌زه‌بى خوداى که‌ون ... هیچ سه‌رکرده‌یه‌ک وه‌کو سه‌رۆکى یه‌مه‌ن نه‌بوو .
ووڵاتى یه‌مه‌ن ساڵى ١٩٨٦ له یه‌مه‌نى باشور، که‌ده‌وڵه‌تێکى مارکسى بوو، ناکۆکى توند له پۆست و مه‌رجه‌ع و قۆرخکارى له حزبى باڵاده‌ست و ده‌زگاکانى ده‌وڵه‌تدا روویدا ،کارگه‌یشته ئه‌وه‌ى له کۆبونه‌وه‌ى مه‌کته‌بى سیاسی ته‌قه‌کردن رووبده‌دات و به‌شێک له سه‌رکرده‌کانى به‌ده‌ستى پاسه‌وان و نه‌یاره‌کانیانه‌وه ده‌کوژرێن ، وه‌کو عه‌بدول فه‌تاح ئیسماعیل ڕابه‌ری حزب بوو ، له ئاکامدا شه‌ڕێکى ناوخۆى سه‌خت ده‌ستى پێکرد ، هه‌زاران قوربانى لێکه‌وته‌وه وێران بوونى عه‌ده‌نى پایته‌خت ، له ئه‌نجامدا ووڵاتیان ته‌سلیم به یه‌کگرتنه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌مه‌نى باکور به نه‌یاره مێژوویه‌که‌یان عه‌لى عه‌بدوڵا ساڵح کرا ، سیسته‌مى سیاسیی یه‌مه‌ن ، ئه‌م ووڵاته بوو په‌رله‌مانتاره‌کانى به خه‌نجه‌ر له کۆبوونه‌وه‌کانى په‌رله‌مان ئاماده ده‌بوون ،على صالحى ئه‌وســه‌رکرده عه‌ره‌به‌ى تا سه‌ر ئێسقانى دژى کورد بوو ! له 4/12/2017 بووه قوربانى شه‌ڕى نێو خۆى ووڵات .
له گۆشه‌ى ڕۆژنامه‌یه‌ک کوردێک ده‌ڵێ : " له کۆنگره‌یه‌کى که‌نداو ساڵانى نۆوه‌ته‌کان سه‌رۆکى یه‌مه‌ن على عبدوڵا شۆفینزمى عه‌ره‌بى بینى بوو ... دواى یه‌کتر ناسین ووتى کوردم ... په‌نجه‌و قامکه پێ ئه‌نگوستیله‌کانى لێ به‌رز کرده‌وه و لێ ڕاوه‌شاند بوو پێى گوتو بوو " جارێکى تر نێوى کورد نه‌هێنى ئێوه عیراقین نابێت هه‌وڵى فیدراڵى و ته‌فکیکى عیراق بده‌ن ، چونکه هێچ کات ئێمه‌ى عاره‌ب ڕێگا ناده‌ن و ناهێلین ده‌وڵه‌تۆکه دروست بکه‌ن. "
ژه‌نه‌ڕاڵ فڕانک له یادشته‌کانى ئاماژه‌ى به خاڵێکداوه و ده‌ڵێ : " چه‌ند ڕۆژێک پێش هێرشه‌کانمان بۆ سه‌ر عێراق و کۆتایهێنانى به ده‌سه‌ڵات و ڕژێمه‌که‌ى صدام ... کاتێک چوو بۆ لاى سه‌رۆکى یه‌مه‌ن على عبدوڵا ساڵح زانیارى هه‌ڵه‌م پێدا ... ده‌مزانى بۆ سدام حسین ده‌گێرته‌وه ووتم با سدام یش فریو بخوات ...!?"ووتى : چۆن هێرش ده‌که‌ن بۆ عێراق ، ووتم : " له ژێر ده‌ریاوه بۆ عێراق و سه‌دام ده‌چین ..."
ئەم وتارە گوزارشتە لە رای نوسەر و جەماوەر نیوز لێی بەرپرس نیە
وتار
-
ڕه‌وشى ڕۆژنامه‌نوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
ره‌گه‌ز گۆڕین کارێکى قێزه‌وه‌ن و شووره‌ییه
29.01.2024 -
سوکایه‌تى و بێڕێزى له‌پاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ